2022-08-15 15:06:00
Zatrucie Odry a przepisy karne dotyczące środowiska - co grozi sprawcy?
W ostatnich dniach wszyscy żyjemy ogromną tragedią, która dzieje się z drugą największą rzeką w Polsce - Odrą. Niemal pewne jest już, że Odra została zatruta nieznaną póki co substancją. Co grozi sprawcy? Postanowiłem przeanalizować obowiązujące przepisy karne pod kątem takich sytuacji, tym bardziej, że jesteśmy w przededniu wejścia w życie zaostrzonych przepisów.
Należy zacząć od tego, o czym wspomniałem, czyli, że jesteśmy obecnie w przededniu wejścia w życie przepisów zaostrzających odpowiedzialność karną za przestępstwa przeciwko środowisku. W dniu 21 czerwca 2022 roku do Sejmu wpłynął projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania przestępczości środowiskowej (druk nr 2371). 8 sierpnia 2022 roku ustawę przekazano do podpisu Prezydentowi. Oznacza to, że nie znajdzie ona jeszcze zastosowania do sytuacji, która dotyczy Odry.
Nowa ustawa zakłada nie tylko zaostrzoną odpowiedzialność karną dotyczącą kary pozbawienia wolności, ale również wprowadza m. in. obligatoryjną nawiązkę zasądzaną od sprawcy na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w wysokości od 10 tysięcy złotych do 10 milionów złotych za przestępstwo przeciwko środowisku. Ułatwione mają zostać również kontrole inspekcji ochrony środowiska.
Na gruncie ostatnich wydarzeń dojść można do smutnego wniosku, że szkoda, że dopiero teraz. Wprawdzie lepiej późno niż wcale, ale w tym wszystkim najgorsze jest to, że sprawca zatrucia Odry poniesie względnie łagodną odpowiedzialność, o ile oczywiście zostanie w ogóle wykryty. Jak przedstawiają się obecne przepisy karne dotyczące ochrony środowiska?
Odnaleźć je możemy przede wszystkim w artykułach 181 - 188 Kodeksu Karnego. Którym z tych przepisów może podlegać sprawca zatrucia Odry? Jeżeli potwierdzi się wersja dotycząca nieodpowiedniego postępowania z odpadami, odwołać się należy przede wszystkim do aktualnej treści art. 183 § 1 Kodeksu Karnego: "Kto wbrew przepisom składuje, usuwa, przetwarza, zbiera, dokonuje odzysku, unieszkodliwia albo transportuje odpady lub substancje w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5".
Według nowej ustawy przestępstwo to ma być zagrożone karą do 10 lat pozbawienia wolności, a treść uchwalanego przepisu brzmi następująco: "Kto wbrew przepisom składuje, usuwa, przetwarza, unieszkodliwia, transportuje odpady lub substancje albo dokonuje odzysku odpadów lub substancji w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10".
Jako dość przerażającą ciekawostkę należy dodać, że według statystyk policyjnych (https://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-3/63476,Nieodpowiednie-postepowanie-z-odpadami-art-183.html) choć liczba związana z przypadkami popełnienia tego przestępstwa w ostatnich latach rośnie, to przykładowo za 2020 rok były to jedynie 454 wszczęte postępowania, w tym 287 przestępstw wykrytych. Z pewnością liczba faktycznie popełnianych przestępstw polegających na zachowaniu określonym w tym przepisie jest co najmniej kilkukrotnie wyższa.
Obecny art. 182 § 1 Kodeksu Karnego brzmi następująco: "Kto zanieczyszcza wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5".
Należy też zwrócić uwagę na typ kwalifikowany tego przestępstwa określony w § 3: "Jeżeli czyn określony w § 1 został popełniony w związku z eksploatacją instalacji działającej w ramach zakładu, w zakresie korzystania ze środowiska, na które wymagane jest pozwolenie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8".
Nowa ustawa przewiduje następującą treść art. 182 § 1 kk: "Kto zanieczyszcza wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8". Z kolei § 3 przygotowano w następujący sposób: "Jeżeli czyn określony w § 1 został popełniony w związku z eksploatacją instalacji działającej w ramach zakładu, w zakresie korzystania ze środowiska, na które wymagane jest pozwolenie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10".
Łyk statystyki (https://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-3/63472,Zanieczyszczanie-srodowiska-art-182.html) - w 2020 roku wszczęto jedynie 169 postępowań, a jedynie 10 z nich stanowi przestępstwa wykryte!
Artykuł 181 § 1 Kodeksu Karnego brzmi obecnie następująco: "Kto powoduje zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5".
Po nowelizacji odpowiedzialność karna za czyn określony w tym przepisie ma wynosić od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności.
Według statystyk (https://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-3/63471,Zniszczenia-w-swiecie-roslinnym-i-zwierzecym-art-181.html) w 2020 roku wszczęto jedynie 72 postępowania, a tylko 9 z nich stanowią przestępstwa wykryte.
Zwrócić należy też uwagę na przepisy przewidujące dodatkowe zaostrzenie odpowiedzialności karnej. Znajdują się one w artykule 185 Kodeksu Karnego i obecnie brzmią następująco: "§ 1. Jeżeli następstwem czynu określonego w art. 182 § 1 lub 3, art. 183 § 1 lub 3 lub w art. 184 § 1 lub 2 jest zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach lub istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Jeżeli następstwem czynu określonego w art. 182 § 1 lub 3, art. 183 § 1 lub 3 lub w art. 184 § 1 lub 2 jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w art. 182 § 1 lub 3, art. 183 § 1 lub 3 lub w art. 184 § 1 lub 2 jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12".
Tym samym nie jest prawdą dość powszechnie powielana w mediach i internecie informacja, że obecne przepisy przewidują za takie zdarzenie, jak zatrucie Odry, karę do 5 lat pozbawienia wolności. Kara ta może być wyższa. Problem w tym, że według statystyk (https://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-3/63479,Zaostrzona-odpowiedzialnosc-za-skutkowe-przestepstwa-przeciwko-srodowisku-art-18.html) w 2020 roku w oparciu o art. 185 kk nie prowadzono żadnego postępowania!
Nowelizacja zakłada następującą treść art. 185: "§ 1. Jeżeli następstwem czynu określonego w art. 182 § 1 lub 3, art. 183 § 1 lub 3 lub w art. 184 § 1 lub 2 jest zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach lub istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 2. Jeżeli następstwem czynu określonego w art. 182 § 1 lub 3, art. 183 § 1 lub 3 lub w art. 184 § 1 lub 2 jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w art. 182 § 1 lub 3, art. 183 § 1 lub 3 lub w art. 184 § 1 lub 2 jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3".
Należy zwrócić uwagę na to, że paragraf trzeci art. 185 przewiduje możliwość orzeczenia kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata, czyli może to być maksymalnie kara 15 lat pozbawienia wolności.
Istotna jest też treść art. 186 Kodeksu Karnego, który w § 1 stanowi: "Kto wbrew obowiązkowi nie utrzymuje w należytym stanie lub nie używa urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi przed zanieczyszczeniem lub urządzeń zabezpieczających przed skażeniem promieniotwórczym lub promieniowaniem jonizującym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2".
Po nowelizacji będzie to kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Tyle, że według statystyk (https://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-3/63481,Uzywanie-urzadzen-zabezpieczajacych-srodowisko-art-186.html) w 2020 roku wszczęto jedynie 15 takich postępowań, z czego wykryte przestępstwa stanowiły 6 z nich.
Podsumowując, zaostrzenie przepisów związanych z odpowiedzialnością karną za przestępstwa przeciwko środowisku ocenić należy oczywiście pozytywnie. Żałować należy, że stało się to dopiero teraz. Przepisy wejdą w życie już po tragedii na Odrze i sprawca odpowiadać będzie według starych przepisów, przewidujących łagodniejszą odpowiedzialność. Jeżeli czyn popełnił celowo, można stwierdzić, że dobrze wiedział, co robi, postępując w ten sposób teraz, a nie po wejściu w życie zaostrzonej ustawy. Niestety.
Miejmy też nadzieję, że nowe rozwiązania pozwolą na znacznie efektywniejsze kontrole, zaś największa od wielu lat katastrofa ekologiczna w Polsce uczuli społeczeństwo na to, by właściwie reagować na każde zachowanie naruszające nasze środowisko, dzięki czemu przepisy te nie będą martwe. Niestety, tylko naiwni wierzą, że tak małe liczby związane z popełnianymi przestępstwami przeciwko środowisku w statystykach wynikają z tego, że tak mało tych przestępstw jest popełnianych. Zdecydowanie wynika to niestety z tego, że tak mało takich przestępstw jest zgłaszanych i wykrywanych.
Powrót